شرکت هواپیمایی ماهان در سال 1373 در اداره ثبت شرکت‌های کرمان به ثبت رسید و فعالیت خود را با برقراری پروازهای منظم تهران-کرمان آغاز کرد. پروازهای باری و خارجی این شرکت به ترتیب در سال‌های 1376 و 1377 شروع شد و در سال 1379 به عضویت انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (یاتا) درآمد. در اواخر 1393، موسسه خیریه مولی الموحدین 80% سهام این شرکت را دارا بوده و مابقی سهام ماهان به شرکت گروه توسعه و عمران علوی کرمان تعلق داشته است. تعداد ناوگان این شرکت تا 1394 به 67 فروند هواپیما رسید.
ماهان اولین شرکت در ایران است که به منظور تامین منابع مالی مورد نیاز خود اقدام به انتشار صکوک اجاره در سال 1389 کرده است. با توجه به موفقیت استفاده از این ابزار مالی جدید، این شرکت در دو مرحله دیگر و در سال‌های 1390 و 1395 مجددا اقدام به انتشار اوراق صکوک اجاره نموده است.
صکوک اجاره نوعی از صکوک است که دارنده آن به صورت مشاع، مالک بخشی از یک دارایی اجاره داده شده است. در صکوک اجاره حق استفاده از منافع یک دارایی یا مجموعه ای از دارایی‌ها، در قبال اجاره‌بها از مالک به شخص دیگری منتقل می‌شود. مدت قرارداد اجاره هم مشخص است و می توان اجاره بها را در ابتدای دوره، انتهای دوره، با سررسیدهای ماهانه، فصلی یا سالانه پرداخت کرد. حال از آنجا که صکوک اجاره، اوراق بهاداری است که بیان‌گر مالکیت مشاع فرد است لذا می‌توان آن را در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین می‌شود، معامله کرد.
مثلاً در سومین مرحله انتشار صکوک ماهان (سال 1395) یک شرکت واسط به وکالت از سرمایه گذارانی که اوراق صکوک را خریده بودند، دو فروند هواپیما از شرکت ماهان خرید و هواپیماها را در قالب اجاره به شرکت تملیک به همان شرکت ماهان اجاره داد.
مشخصات دو فروند هواپیمای خریداری شده در ماهان
ارزش اوراق منتشرشده برابر با 2,100,000 میلیون ریال بود که در قالب 2,100,000 برگه به مبلغ اسمی یک میلیون ریال و نرخ اجاره‌بهای 21 درصد و چهارساله عرضه شد. هواپیمایی ماهان هر سه ماه یک‌بار اجاره بها را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کرد و همراه با پرداخت آخرین اجاره بها، اصل مبلغ سرمایه‌گذاری را هم به خریداران اوراق پرداخت. جدول زیر زمان و مبلغ تعهدات هواپیمایی ماهان را در پرداخت اقساط و اصل مبلغ سرمایه را نشان می‌دهد.
جدول برنامه زمانی پرداخت سود و اصل سرمایه به سرمایه‌گذاران
این روش تامین مالی در واقع یک نوع قرارداد بیع محسوب می‌شود. به طور کلی اوراق صکوک که براساس قرارداد بیع و سایر قراردادهای اسلامی طراحی و منتشر می‌شود، ابزار مناسبی برای تامین مالی موسسات است که طی آن دولت، با ایفای نقش سکانداری از طریق وضع قوانین بازار سرمایه، ضمن تامین منابع مالی مورد نیاز سرمایه‌پذیر، سود سرمایه‌گذار را از طریق نهاد ضمانت‌کننده تضمین می‌کند.
نمودار زیر رشد استفاده از ابزار صکوک را طی سال‌های 1389 تا 1395 نشان می‌دهد.
روند صعودی انتشار صکوک از سال 89 تا 95
اندیشگاه رستا - حسین زاهدی
