در قسمت‌های قبل گفته شد به‌طورکلی دو روش تأمین مالی وجود دارد:
الف. تأمین مالی مبتنی بر بدهی
ب. تأمین مالی مبتنی بر سهامداری
و در ادامه با مسیرهای اصلی تأمین مالی، به‌خصوص تأمین مالی پروژه محور و ویژگی‌های آن و سازوکارهای مشارکت عمومی-خصوصی (ppp)، منابع مالی موجود در کشور و تجهیز منابع مالی (پولی) بانک و نحوه تخصیص آن، سازوکارهای تأمین مالی اسلامی و شاخص‌های ارزیابی اقتصادی طرح‌های سرمایه‌گذاری آشنا شدیم، در این قسمت به ریسک و تحلیل حساسیت یک پروژه خواهیم پرداخت.
- تعریف ریسک
ریسک یعنی فاصله بین نتیجه موردنظر با نتیجه رخ‌داده. اگر بتوان با انجام اقداماتی این فاصله را کاهش داد، سرمایه‌گذاری با ریسک کمتری روبه‌رو می‌شود.
- ریسک در پروژه
ریسک در یک پروژه "مشارکت" به نتایج نامعلومی مربوط است که موجب بروز آثار مستقیمی بر ارائه خدمات (مثلاً به‌موقع ساخته نشدن) و یا موفقیت و بقای مالی پروژه (نظیر کاهش درآمد یا افزایش هزینه‌ها) می‌شود. در هر یک از این حالت‌ها، نتیجه به‌صورت ضرر و یا هزینه‌ای خواهد بود. یکی از عوامل اصلی در تنظیم ساختار قرارداد "مشارکت " این است که مشخص شود ضرر و یا هزینه مذکور در کجا نهفته است.
رویکرد روش تأمین مالی پروژه در مقایسه با تخصیص ریسک، متضمن لزوم توجه به تمرکز بر انواع ریسک‌های خاص است و نه اتکا بر سوابق کلی مربوط به تضمینات ارائه‌شده از سوی بخش عمومی و یا حامیان. لذا باید حامیان و وام‌دهندگان در سراسر مرحله‌های مذاکره و ارائه پیشنهادها به فرآیند مداقه و ارزیابی ریسک وارد شوند. طرف بخش عمومی نیز در مراحل مختلف، از جمله قبل از به مناقصه گذاشتن یک پروژه، به هنگام ارزیابی پیشنهادها و بالاخره در طول مذاکره با مناقصه‌گران باید این کار را انجام دهد. این اقدام می‌تواند به‌عنوان جزئی از تصمیم‌گیری مربوط به رویکرد ترازنامه‌ای و یا در موقع مدنظر قراردادن قوه خرید پول نیز باشد.
ریسک‌های پروژه، به چند دسته کلی زیر تقسیم می‌شوند:
- ریسک‌های عمومی، سیاسی و یا اقتصادی
- ریسک‌های مرتبط با ساخت
- ریسک‌های مرتبط با تکمیل تأسیسات
- ریسک درآمد در طول دوره ساخت
- ریسک‌های مرحله بهره‌برداری
- ریسک‌های مربوط به فسخ قرارداد مشارکت
- تحلیل حساسیت:
به‌طوری‌که می‌دانیم بسیاری از متغیرها که جریان نقدینگی پروژه را تعیین می‌کنند، از توزیع احتمالات پیروی می‌کنند و برای هیچ سازمانی پیش‌بینی جریانات نقدینگی به‌طور دقیق وجود ندارد. همچنین می‌دانیم که تغییر در یکی از متغیرهای کلیدی، باعث تغییر در خالص جریانات نقدینگی می‌شود. تحلیل حساسیت، روشی است که توانایی محاسبه دقیق تغییر در ارزش فعلی خالص پروژه را در برابر تغییر در یکی از متغیرهای موردبررسی داراست.
مثلاً در تأمین مالی میدان نفتی ارزش فعلی هزینه‌های پروژه و زمان انجام پروژه محاسبه شده است. ارزش فعلی درآمدهای نفتی هم بر اساس سود مورد انتظار سرمایه‌گذار به‌دست‌آمده است. حال در صورت تغییر قیمت نفت، سؤال این است که تا چه میزان متناسب با کاهش یا افزایش قیمت نفت سود مورد انتظار را می‌توان کاهش یا افزایش داد که سرمایه‌گذار تشویق شود که در تأمین مالی میدان نفتی سرمایه‌گذاری کند. به‌طورکلی، برآوردهای گردش آتی وجوه نقد، قطعیت ندارند و هدف از آن‌ها به‌کارگیری اقلام ورودی و خروجی وجوه نقد برآوردی یا «همان وجوه نقد مورد انتظار»، در معیارهای بکار رفته برای ارزیابی پروژه‌های سرمایه‌ای است. باید دانست که آنچه در عمل و در دنیای واقعی اتفاق خواهد افتاد، با برآوردهای انجام‌شده توسط افراد خبره و باتجربه، همچنین با استفاده از پیشرفته‌ترین فنّاوری‌ها در فرایند پیش‌بینی، تفاوت خواهد داشت. البته هرچه این انحرافات کمتر باشد، نتایج برآوردی و نتایج واقعی شباهت بیشتری خواهند داشت.
درهرحال، برآورد گردش وجوه نقد، برآوردی علمی و مبتنی بر اطلاعات در دسترس است که معمولاً در بازه بالاترین رقم و پایین‌ترین رقم ممکن قرار می‌گیرد. پروژه‌های سرمایه‌ای مشابه دارای مخاطره مشابه‌اند و این پروژه‌ها را بر اساس هزینه تأمین مالی یا بازده مورد انتظار یکسان، می‌توان ارزیابی کرد. در اینجا، مفهوم مخاطره یا ریسک، همان امکان حصول یا عدم حصول به بازده مورد انتظار و یا این احتمال است که بازده واقعی یک سرمایه‌گذاری با بازدهی مورد انتظار تفاوت داشته باشد.
منابع:
1- کتاب تأمین مالی پروژه‌ای، فرهاد حاجی‌گل و همکاران
2- فصلنامه حسابدار رسمی، تأمین مالی، آقای بهرام غنی زاده و خانم زینب بارانی
3- مقاله روزنامه دنیای اقتصاد نوشته رضا کیانی
4- پایگاه خبری تحلیلی اقتصاد مقاومتی
5- روش‌های تأمین مالی، دکتر سعید زرندی و مهندس سید سعید اکرم
6- بررسی عوامل موثر در تجهیز منابع بانک‌ها، یوسف دلاور
7- تأمین مالی اسلامی، مزایا و چالش‌ها، پژوهشکده پولی و بانکی
8- ابزار مالی اسلامی کوک، سایت شرکت تأمین سرمایه تمدن
9- مقاله ارزیابی اقتصادی پروژه‌های سرمایه‌گذاری، حسین اسلامی
گروه رستا - فرهاد حاجی‌گل
