در قسمت‌های قبل گفته شد به‌طورکلی دو روش تأمین مالی وجود دارد:
الف. تأمین مالی مبتنی بر بدهی
ب. تأمین مالی مبتنی بر سهامداری
و در ادامه با مسیرهای اصلی تأمین مالی، به‌خصوص تأمین مالی پروژه‌محور و ویژگی‌های آن و سازوکارهای مشارکت عمومی_خصوصی (ppp) ، منابع مالی موجود در کشور و تجهیز منابع مالی(پولی) بانک و نحوه تخصیص آن، سازوکارهای تأمین مالی اسلامی، شاخص‌های ارزیابی اقتصادی طرح‌های سرمایه‌گذاری، ریسک و تحلیل حساسیت یک پروژه و الزامات تأمین مالی آشنا شدیم، در این قسمت به تجربه تأمین مالی پالایشگاه امام خمینی(ره) شهر شازند به عنوان تجربه داخلی شماره 1 خواهیم پرداخت.
- تجارب تأمین مالی داخلی:
در این قسمت تلاش خواهیم کرد علاوه بر معرفی روش‌ها با ارائه چند تجربه داخلی متفاوت در زمینه تأمین مالی نکات ضعف و قوت آن‌ها را در حد امکان و با توجه به اطلاعات در دسترس بررسی کنیم.
- پالایشگاه امام خمینی(ره) شازند
شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند (اراک) تولیدکننده بنزین یورو ۴ یکی از مهم‌ترین پالایشگاه‌های نفت کشور است. پالایشگاه امام خمینی(ره) یکی از شرکت‌های فرعی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران است که به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه تک‌واحدی ایران در سال ۱۳۷۲ با ظرفیت اسمی ۱۵۰ هزار بشکه در روز راه‌اندازی شد. تغییر الگوی مصرف محصولات نفتی کشور همراه الزامات زیست‌محیطی و استانداردهای بین‌المللی مسئولان را بر آن داشت که طرح بهبود کیفیت و افزایش ظرفیت تولید پالایشگاه از ۱۷۰ هزار بشکه در روز به ۲۵۰ هزار بشکه در روز را تصویب و ابلاغ کنند. محصولات پالایشگاه نیز با مشخصات و کیفیت استانداردهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ اروپا به بازار عرضه شوند.
- هزینه طرح و منابع تأمین مالی پالایشگاه شازند
هزینه اجرای این طرح 43 هزار میلیارد ریال بود که یک میلیارد دلار( تقریبا معادل 12.2هزار میلیارد ریال) از هزینه موردنیاز این پروژه از محل صندوق ذخیره ارزی، حدود چهار هزار میلیارد ریال از طریق توزیع اوراق مشارکت و هزینه باقی‌مانده از منابع داخلی شرکت ملی پالایش و پخش و انرژی فاند تأمین شد.
- تعریف مجدد اوراق مشارکت
اوراق مشارکت، ابزاری برای تأمین مالی طرح‌های اقتصادی سودآور است. دوره عمر اوراق بین ۲ تا ۵ سال است. طی دوره عمر اوراق، سود ثابت به‌صورت علی‌الحساب در مقاطع معین پرداخت می‌شود و در سررسید سود قطعی (به‌تناسب قیمت اسمی و مدت‌زمان نگهداری اوراق) از محل سود طرح مورد مشارکت پرداخت می‌شود. اصل بدهی در انتهای دوره به‌صورت یکجا بازپرداخت می‌شود. پرداخت سود به‌صورت سه‌ماهه و بدون دوره تنفس است. حداکثر ارزش اوراق مشارکت قابل‌انتشار، برابر با ارزش ویژه (جمع حقوق صاحبان سهام) شرکت است و حداقل ۴۰ درصد از منابع تأمین مالی پروژه باید توسط شرکت تأمین شود. انتشار اوراق در مورد طرح یا پروژه جدید یا مکمل که اجرای آن به لحاظ فنی، مالی و اقتصادی توجیه‌پذیر باشد، قابل انجام است. طرح باید دارای خالص ارزش فعلیِ بزرگ‌تر از صفر و نرخ بازده داخلی بزرگ‌تر از نرخ سود تضمین شده بانکی باشد.
- اقدامات پالایشگاه شازند پیش از انتشار اوراق مشارکت
پیش از انتشار اوراق، مقدمات خصوصی‌سازی و پذیرش این پالایشگاه در بورس اوراق بهادار فراهم شد. انعقاد قرارداد با کارگزار معرف، تغییر نوع شرکت از سهامی خاص به سهامی عام، ثبت اساسنامه شرکت مطابق با اساسنامه نمونه بورس، تهیه اطلاعات سهام ترجیحی کارکنان و بازنشستگان شرکت، اقدام برای خرید سیستم مدیریت سهام و انعقاد قرارداد با یک شرکت نرم‌افزاری برای ثبت اطلاعات سهام‌داران، تهیه برنامه کسب‌وکار، ارسال امیدنامه و پیش‌بینی عملکرد شرکت، به‌ویژه سود پیش‌بینی شده برای هر سهم از جمله اقدامات انجام‌شده بود.
همچنین همایش «روند خصوصی‌سازی و عرضه سهام شرکت پالایش نفت امام خمینی(ره) شازند» با هدف آشنایی مدیران و مسئولان این شرکت با فرایند خصوصی‌سازی در آبان ماه 1389 در محل این پالایشگاه برگزار شد.
- نحوه تأمین مالی پالایشگاه از طریق اوراق مشارکت
پس از اقدامات مقدماتی و مهیا شدن شرایط موردنیاز، اوراق مشارکت این پالایشگاه به ارزش 367 میلیارد تومان در 25 بهمن ماه 1389 از طریق شعب بانک ملت به عرضه عمومی رسید. سود علی‌الحساب این اوراق 17 درصد به‌صورت روزشمار، بی‌نام، قابل‌انتقال به غیر، معاف از مالیات و مدت آن چهار سال بود و نرخ بازخرید این اوراق قبل از سر رسید 5/16 درصد تعیین شده بود. سود و اصل سرمایه‌گذاری در این اوراق از سوی بانک ملت تضمین شده و این اوراق در راستی آزمایی انجام شده توسط تأمین سرمایه امین، دارای توجیه مالی، حقوقی و فنی و مهندسی برای سرمایه‌گذاری بود. عرضه این اوراق با استقبال خوب مردم مواجه شد و در مدت یک هفته به فروش رسید.
در اواخر سال 1390 در پی تصمیم شورای پول و اعتبار مبنی بر افزایش نرخ سود اوراق مشارکت فروخته‌شده قبلی تا سقف 20 درصد، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، نرخ سود اوراق منتشره از جمله اوراق مشارکت پالایشگاه امام خمینی(ره) شازند را 20 درصد اعلام کرد.
- پیرامون اوراق مشارکت
اوراق مشارکت یکی از روش‌های تأمین مالی برای دولت و مؤسسات است که با توجه به تعریف و کارکرد آن، حجم انتشار و فروش آن از سال 1373 که توسط شهرداری و برای اجرای طرح بزرگراه نواب انجام شد تا سال‌های اخیر پایین بوده است. اوراق مشارکت باوجود برخی کارکردهای اوراق قرضه (انتشار اوراق قرضه به علت ربوی بودن، پس از انقلاب متوقف شد.) با کاستی‌هایی نیز مواجه بوده است که ایجاد بازار ثانویه آن در قالب فرابورس می‌تواند بخشی از این کاستی‌ها را جبران کند. البته حضور پررنگ در فرابورس به مقررات و دستورالعمل خاص برای اوراق مشارکت نیاز دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که برای رشد و استفاده کاراتر در اوراق مشارکت ضرورت دارد که بازار ثانویه سازمان‌یافته و منسجم با دستورالعمل و مقررات کاربردی برای اوراق مشارکت ارائه شود.
منابع:
1- کتاب تأمین مالی پروژه‌ای، فرهاد حاجی‌گل و همکاران
2- فصلنامه حسابدار رسمی، تأمین مالی، آقای بهرام غنی زاده و خانم زینب بارانی
3- مقاله روزنامه دنیای اقتصاد نوشته رضا کیانی
4- پایگاه خبری تحلیلی اقتصاد مقاومتی
5- روش‌های تأمین مالی، دکتر سعید زرندی و مهندس سید سعید اکرم
6- بررسی عوامل موثر در تجهیز منابع بانک‌ها، یوسف دلاور
7- تأمین مالی اسلامی، مزایا و چالش‌ها، پژوهشکده پولی و بانکی
8- ابزار مالی اسلامی کوک، سایت شرکت تأمین سرمایه تمدن
9- مقاله ارزیابی اقتصادی پروژه‌های سرمایه‌گذاری، حسین اسلامی
گروه رستا - فرهاد حاجی‌گل
