بسمه تعالی
هنگامی که چارچوب نظری مناسبی برای شناختِ چیستی، هدف و کارکرد آیندهپژوهی در دسترس باشد، دیدگاه جامعه آینده پژوهی سمت و سوی تعاملی را به خود خواهد گرفت. اندیشگاه تدبیر فردا طی یک فعالیت اندیشگاهی، گزارشی با عنوان "نقشه مفهومی و تعاريف مرتبط با حوزه کلی آیندهپژوهی و آيندهنگاری" حدود ده سال پیش تدوین کرده است. در این گزارش که فایل آن جهت دانلود پیوست شده است، سعیشده تا مباحث مذکور به شکلی اجمالی و در عین حال کارآمد مورد بررسی قرار گیرد.
گزارش از 7 بخش تشکیلشده است. در بخش اول مفهوم آیندهپژوهی معرفیشده و تمایز میان مفهوم آیندهپژوهی و برخی از مفاهیم مرتبط مانند آیندهنگاری، پیشبینی و سیاستگذاری بررسیشده است. شناخت تفاوت این مفاهیم میتواند به فهم بهتر بخشهای بعدی گزارش کمک نماید. در بخش دوم آیندهپژوهی به عنوان یک فرآیند بررسی میشود. فرایندی که در آن، دادههای گذشته و حال به عنوان ورودی، تحلیل دادهها از طریق اجرای روشهای آیندهپژوهی به عنوان مرحله پردازش و آینده های ممکن، محتمل و مرجح به عنوان خروجی در نظر گرفتهشده و بسط دادهشدهاند. در انتهای این فصل مطالعه موردی سفر انسان به مریخ به عنوان یک نمونه آیندهپژوهی ذکر شده است.
در بخش سوم برخی عناصر دخیل در یک فرایند آیندهپژوهی به اختصار بررسیشده است. این عناصر عبارتند از علم و فناوری به عنوان یک پیشران و جامعه به عنوان عاملی موثر در شکل گیری تغییرات و نیز متاثر از اجرای نتایج آیندهپژوهی. بخش چهارم به بررسی مختصر روشهای آیندهپژوهی می پردازد، 9 روش نسبتا پرکاربرد در این بخش مختصرا شرح داده شدهاند که در کتاب روشهای آیندهنگاری بنیاد توسعه فردا نیز مفصلاً آمده است.
در بخش پنجم برخی از مبانی فلسفی آیندهپژوهی ذکر و بررسیشدهاند. نحوه تلقی از زمان به عنوان عامل کلیدی در مفهوم آینده، ارتباط نگاه آرمانشهری و اخلاق با انتخاب آینده مرجح، معرفتشناسی آیندهپژوهی، این پرسش که آیندهپژوهی یک علم است یا یک هنر و نیز مفهوم گفتمان آیندهپژوهی در این بخش مورد توجه قرار گرفتهاند. در این بخش نحوه تلقی و نگاه موجود در منابع غربی به عنوان محل رشد آیندهپژوهی رایج مورد بررسی و توجه است. شناخت این مبانی در تلقی غربی یا به تعبیر دیگر مدرن این امکان را فراهم می آورد که بتوان به بدیل بومی آیندهپژوهی اندیشید. این موضوع در دو بخش پایانی مورد توجه قرار گرفته است.
در بخش ششم ارتباط آیندهپژوهی و اسلام به شکلی اجمالی بررسیشده است. در ابتدا به مباحث آینده در متون دینی به طور خلاصه اشاره شده و در ادامه طرحوارههایی برای آیندهپژوهی اسلامی معرفیشده است. این بخش با بررسی برخی تمایزات کلیدی و فلسفی آیندهپژوهی مدرن و آیندهپژوهی اسلامی به پایان می رسد. در بخش هشتم طراحی مدل آیندهپژوهی ایرانی به عنوان یک هدف معرفی شده است. اولین پرسش اینست که چرا به چنین مدلی نیازمندیم و ادامه این پرسش مورد توجه قرار گرفته است که مدل احتمالی آیندهپژوهی ایرانی در چه زمینههایی با مدل رایج غربی آن متفاوت خواهد بود. همین طور راهکارهایی برای توسعه مدل آیندهپژوهی بومی و برخی ضعفهای موجود به اختصار عنوان شده است.
بخش پایانی به جمعبندی گزارش اختصاص دارد و در انتها فهرستی از پرسش های کلیدی مرتبط به بخش های گزارش که میتوانند در ادامه مطالعه مورد بررسی قرار گیرند، ذکرشده است. از این طریق راه همفکری و تعامل با سایر مخاطبان علاقه مند باز خواهد بود.
فایل زیر با موضوع " نقشه مفهومی مرتبط با آیندهپژوهی و آيندهنگاری " که توسط پژوهشگران و محققان بنیاد توسعه فردا تهیه و تدوین گردیده است را از لینک زیر دریافت نمایید.