اولین جلسه از نشست‎های «پایداری توسعه سرزمین» برگزار شد.97/08/27

 

 اندیشگاه تدبیر و توسعه شهری به منظور پرداختن به موضوع پایندگی توسعه، اقدام به برگزاری سلسله نشست های "پایداری توسعه سرزمین" کرده است. رویکرد نشست ها، بررسی نقادانه سیاستگذاری شهر و منطقه است و با هدف تدوین درس آموخته های سیاستی برگزار می شوند. این نشست ها، اسباب تصحیح و تکمیل مبانی نظری و ارزیابی عالمانه تجربه های پیشین در این خصوص را فراهم می کنند و از این رهگذر امکان دستیابی به «درس آموخته های سیاستی» در این بخش و پیامد آن «ارتقای سیاستهای این بخش» فراهم می شود. 

 

 

  

 

اولین مجموعه این نشست ها با عنوان "ناسیاستگذاری" به موضوع آمایش سرزمین پرداخته است که نخستین جلسه آن با حضور جناب آقای مهندس حسین آرامی، رئيس سابق امور آمايش و توسعه منطقه‌اي معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رئيس‌جمهوری و جناب آقای دکتر افشین دانه کار، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در روز شنبه 26 آبان، ساعت 16:30-18:30 در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. حامیان این نشست پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت راه و شهرسازی و دانشگاه تهران بوده اند.
  دکتر افشین دانه کار در این نشست به تحليل انتقادي مفهوم و رويكرد آمايش سرزمين در ايران از دیدگاه نظری پرداختند. ابتدا در سه سطح به مسایلی که در سطح فراملی، سرزمینی و ملی و منطقه ای و درون منطقه ای باید به آن ها پرداخته شود اشاره داشتند. در سطح فراملی مواجهه با پدیده نظم نوین جهانی و بسته های فرهنگی در عصر نولیبرالیسم، گروه بندی های بین المللی و سهم خواهی کشورهای منطقه، منابع منحصر به فرد سرزمینی از قبیل نفت و گاز، موقعیت ژئوپلتیک و روندهای محیط زیستی از جمله چالش ها و موضوعات قابل پرداختن است. در سطح ملی عوامل متعددی وجود دارد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به وجود دستگاه های موازی و نگاه غیر ملی و دستگاهی به آمایش؛ وجود دوگانه هایی همچون تساوی- تعادل؛ عدالت- توسعه؛ هدف- مشکل؛ محیط زیست- اقتصاد؛ پدیده تمرکز و امثال آن اشاره کرد. چالش های سطح منطقه و درون منطقه ای همچون جایگاه حکومت های محلی، بارگذاری های منطقه، توزیع امکانات، تخصص های منطقه، توانمند سازی جوامع محلی و اثرات جانبی فعالیت های ملی بر جامعه میزبان نیز از دسته عوامل دیگر مورد اشاره توسط دکتر دانه کار بودند.

 

 

 

 

در ادامه ایشان به سوالات و ابهامات اصلی اشاره کردند که مجموعه مطالعات آمایش سرزمین باید به آن پاسخ دهد. تحقق چشم انداز بلندمدت کشور، تحلیل وضعیت کنونی و آینده منطقه پیرامون ایران، میزان جمعیت پذیری کشور در بلندمدت متناسب با منابع کشور، چگونگی بازآرایی سازمان فضایی و نظام فعالیت ها در برابر بحران آب، راهکارهای فعال سازی ظرفیت های مغفول مانده سرزمین، توسعه پایدار و متوازن قلمروهای سرزمینی، راهکارهای ایفای نقش موثر کشور در منطقه آسیای جنوب غربی از آن جمله اند.
  از دید دکتر افشین دانه کار، اصلی ترین مسوولیت های سند ملی آمایش بستر سازی برای عملیاتی شدن طرح آمایش سرزمین بعد از 40 سال متوقف ماندن آن است. ضمنا تلاش جدی برای هماهنگ سازی ادراک و تلقی های تخصصی دست اندرکاران طرح های آمایش از ضروریات این زمان به شمار می رود. اصلاح نتایج مطالعات آمایش استانی و انتخاب مقاطع مناسب برای به هنگام کردن مطالعات و نیز توجه جدی به یکپارچه سازی برنامه ریزی و مدیریت توسعه استانی از دیگر مسوولیت های سند ملی آمایش به شمار می رود که لازم است در سطوح گوناگون علمی و اجرایی به آن پرداخته شود.

 

 

 


در انتها ایشان به الزامات سند آمایش ملی و ارائه مدلی مفهومی برای تدوین سند ملی آمایش اشاره کردند.
  مهندس حسین آرامی سخنران دوم نشست ابتدا با اشاره به تجارب ایران در حوزه تدوین اسناد آمایش از دهه 50 شمسی به بعد و طی سال های انقلاب، به تجارب خود در دولت های مختلف در مواجهه با موضوع آمایش سرزمین پرداختند و نقاط قوت و ضعف هر دوره را برشمردند. در این مرور تجارب، نگاه مفهومی و جایگاه تشکیلاتی آمایش مورد مداقه قرار گرفت.
  پس از آن آسیب شناسی محتوایی آمایش سرزمین به صورت کلی به مواردی همچون سردرگمی و ابهام در مفهوم، رسالت و انتظارات از آمایش سرزمین و برداشت های متفاوت از آن، کل گرایی و آرمان خواهی در عین ورود به مسائل جزیی، خلاء وجود نظریه پایه توسعه ملی و فقدان پشتوانه آموزشی و پژوهشی اشاره شد. از منظر نهادی مشخص نبودن جایگاه آمایش در نظام برنامه ریزی، نبود نهاد اجرایی با اختیار و مسوولیت مشخص آمایش، تمرکز گرایی نظام اداری و سیاسی، فقدان پایش و نظارت، فقدان نهادهای منطقه ای، فقدان چارچوب قانونی مشخص سیاست گذاری و برنامه ریزی و ناتوانی قوانین و مقررات مبتنی بر نظام بخشی در پرداختن به موضوع آمایش به عنوان مهم ترین آسیب های موجود در این حوزه معرفی شدند و در نهایت با پرداخت از منظر فرایندی به آسیب شناسی آمایش به مواردی همچون یکپارچه نبودن نظام برنامه ریزی و مدیریت توسعه در کشور، بلندمدت بودن ماهیت آمایش سرزمین و کوتاه بودن دوره های مدیریتی در کشور، ابهام در سبک و سطح رابطه افقی و عمودی نهادهای ملی، منطق های و محلی، تعدد، ناهماهنگی و تداخل وظایف نهادهای سیاستگذار و تصمیم گیر، محدود کردن آمایش سرزمین به افق های زمانی کوتاه و میان مدت و سیاستگذاری در قالب برنامه های 5 ساله و فشارهای سیاسی جهت اجرای طرح ها و پروژه های فاقد توجیهات اقتصادی و فنی بر خلاف توصیه های آمایشی اشاره شد.
  ایشان در ادامه با توجه به مسایل و چالش هایی که پیش از این ذکر کردند، به موضوع الزامات تحقق رویکرد آمایش در کشور پرداختند. نهادینه شدن ضرورت آمایش در بین برنامه ریزان و تصمیم گیران و نهادهای کشور، تعیین انتظارات از و رسالت آمایش سرزمین در ایران توسط شورایعالی آمایش سرزمین، لزوم تدوین یک نظریه پایه توسعه ملی مشخص، تمرکززدایی از نظام برنامه ریزی، تاسیس نهادی مستقل به عنوان نهاد تخصصی آمایش سرزمین، استقرار نظام یکپارچه برنامه ریزی و مدیریت توسعه سرزمین، هویت بخشی به نهادهای منطقه ای با شرح وظایف و ساز و کار مشخص، بسترسازی حقوقی و قانونی و تصویب نکات کلیدی مستخرج از مطالعات آمایش سرزمین به عنوان قانون، طراحی ساز و کار اجرا و نظارت آمایش، برقراری ارتباط بین آمایش و برنامه های پنجساله و بودجه های سالیانه، تعیین سازوکارهای تشویق بخش غیردولتی به رعایت جهت گیری های آمایشی و در نهایت تقویت مراکز آموزشی و پژوهشی به منظور تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه آمایش سرزمین از جمله اهم این الزامات هستند.
  در ادامه جلسه، سخنرانان به پرسش ها و چالش ها و نکات حضار پاسخ گفتند. با توجه به ادامه یافتن این موضوع در نشست های بعدی، جمع بندی گفتگوها در نشست های آتی ارائه خواهد شد و با رفع خلاء های نظری و شناسایی چالش های عملی، گزاره های سیاستی مورد استفاده بهره برداران (نهادهای حاکمیتی) تدوین خواهد شد.

 


قابل ذکر است که برای داشتن نگاهی جامع به موضوع، در این مجموعه نشست ها سه گروه از افراد کلیدی شامل افراد اجرایی و بهره برداران اصلی، افراد میانی که قابلیت تبدیل ایده و نظر دانشگاهی به عمل را دارا می باشند و در نهایت افراد دانشگاهی و صاحب نظر که مطلع از آخرین تحولات علمی موضوع بوده و مسلط بر پارادایم ها و مکاتب هستند، مشارکت داشته و به بررسی بی‌طرفانه، کارآمد و راهبردی موضوع سیاستی می پردازند. با این رویکرد، در سلسله نشست ها، از دانشگاهیان، کارشناسان اجرایی دستگاه های بهره بردار، ذی نفعان و مجریانی همچون شرکت های مشاور و در نهایت مدیران و سیاستگذاران دعوت به عمل می آید که در نخستین نشست، نمایندگانی صاحب نظر و تجربه از دو محیط دانشگاهی و اجرایی به موضوع پرداختند.