نگاهی به روند رشد شهرها نشان میدهد که تکوین کالبدی شهرها امری اجتنابناپذیر میباشد. این تکوین در طول زمان گاهی با سرعت و گاهی تند، گاهی مطابق با شرایط اکولوژیک و گاهی تحت تاثیر مسائل سیاسی و اقتصادی صورت میگیرد. شکلگیری طبیعی و رشد تدریجی شهرها با ملاحظه محیط طبیعی و توجه به اصول پایداری اثرات منفی و تغییرات زیست محیطی کمتری خواهد داشت اما در حال حاضر عوامل اقتصادی و سیاسی از مهمترین عوامل شکلگیری تحولات فضایی شهر هستند. برآیند نیروها و کشاکش قدرت میان نهادهای اصلی تصمیم ساز و تصمیمگیر تاثیر به سزایی بر شکلگیری تحولات فضایی شهر خواهند داشت. روند رو به رشد و سریع شهرها و افزایش جمعیت باعث برهم زدن نظم طبیعت و تغییر ساختار اصلی و اولیه سرزمین میشود. مداخلات از جنس محیطهای مصنوع و گسترده مانند ساخت و ساز شهرها و فعالیتهای انسان، نه تنها موجب تغییر چشماندازها شده بلکه آب و هوای محلی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
امروزه در اکثر شهرها ساخت و سازهای مجتمعهای مسکونی یکی از عوامل توسعه شهری به حساب میآیند و در سالهای اخیر شاهد رشد قارچ گونه این سبک از مسکن بودهایم. این مداخلات انسانساخت و عظیم در بسیاری از محیطهای شهری سبب تغییرات اکولوژیکی بسیاری همچون افزایش اثر گلخانهای، ایجاد جزایر حرارتی، تغییر جریان باد، آلودگی هوا و ... شدهاند همچنین این تغییرات تاثیر قابل مشاهدهای بر سبک زندگی مردم گذاشته و زندگی شهری را مختل نموده است. نکته قابل توجه این است که بررسی تجارب جهانی نشان میدهد که این گونه از تحولات همیشه سبب تغییرات منفی در شرایط محیطی و اکولوژیک شهرها و مناطق نخواهند شد. یکی از عوامل اصلی موثر که این تفاوت را ایجاد میکند نحوه شکلگیری این مناطق شهری و برنامهریزی انجام شده برای ساخت و سازها و شکلگیری منطقه در طول زمان است.
سیاستهای مسکن در دهه های اخیر همچون مسکن مهر، عوامل قدرت در شکلگیری تحولات مسکن، سازمانهای موثر در برنامهریزی مسکن شهری و ضعف در نظارت و کنترل بر نحوه اجرایی شدن برنامهها از جمله عواملی است که سبب شکلگیری روند ذکر شده در بالا شده است. اثرات این عوامل را میتوان در تغییرات اکولوژیک محیط شهری، تغییر سبک زندگی مردم و دیگر مسائل زیست محیطی که امروزه مردم و شهرها با آن ها درگیر هستند مشاهده نمود.
قصد داریم تا در مجموعه یادداشتهایی با عنوان تحولات شهری و مسکن، با نگاهی انتقادی این عوامل و اثرات آنها را بر تحولات شهری و با تاکید ویژه بر مقوله مسکن شهری، مورد بررسی قرار دهیم.
اندیشگاه مهاد - سوده حمزهلو