باوجوداینکه بیش از 3 ماه از شیوع کرونا میگذرد هنوز بازار شایعات درباره آن بخصوص در فضای مجازی داغ است. این شایعات تنها مخصوص به کشور ما و حوزه طب سنتی نیست. حتی در کشورهای دیگر نیز اخباری جعلی مبنی بر ویروسی نبودن بیماری و علت منع کالبدشکافی در قربانیان آن مطرح میشود که با تأخیر به ایران هم رسیده است. ادعاهای بیاساسی که دستبهدست در پیامرسانهای اجتماعی میچرخند و حتی گروههای علمی پزشکان هم از آن در امان نیستند. اما وقتی این ادعاها منشأ داخلی دارند و از جانب مدعیان طب سنتی مطرح میشوند؛ واکنشهای مردم و پزشکان با آنها متفاوت است.
سؤال اینجاست که در برخورد با این ادعاها و اصولاً نسبت به طب سنتی چه موضعی باید داشت و چه باید کرد؟ مردم در برابر این ادعاها وظیفهای دارند و البته پزشکان و وزارت بهداشت و درمان نیز وظیفهای دیگر.
نقش مردم بهعنوان دریافتکنندگان خدمات سلامت
از ابتدای شروع بیماری کرونا تاکنون در فضای مجازی ادعاهای زیادی مطرح شده است. مردم بهعنوان ذینفعان اصلی بحث سلامت، نمیتوانند صرفاً مصرفکنندگان اخبار باشند و بایستی نسبت به این ادعاها و اخبار هشیار باشند. چرا که حتی پیامبران هم که ادعای رسالت داشتند، برای اثبات مدعای خود نیاز داشتند معجزات خود را در معرض دید عموم بگذارند و شاهد بیاورند. بنابراین از مردم هوشیار انتظار میرود نسبت به پذیرش اخبار و توصیههای منتشرشده در فضای مجازی، دقت بیشتری داشته باشند و علاوه بر درخواست منبع موثق از انتشاردهنده آن، قبل از پذیرش با متخصصان آن حوزه مشورت کنند.
افراد مبتلا به کرونا که خودبهخود درمان میشوند؛ حجم زیادی از جامعه را تشکیل میدهند. تنها وقتی میتوان در مورد یک دارو ادعای درمان کرد که در کارآزمایی بالینی بتوانیم نتیجه درمان بیماران را باهم مقایسه کنیم. تا زمانی که این مقایسه اتفاق نیفتد، بر اساس گزارش موردی نمیتوان ادعاهای مختلف را ازنظر علمی تأیید کرد یا به همه مردم تسری داد. البته گزارشهای موردی و سری بیماران هم مرتبههای ابتدایی از شواهد هستند که برای شروع کارآزماییهای بالینی ارزش دارند، اما لازم است در مطالعات بعدی تأیید شوند.
نقش مسئولان بهداشت و درمان
نظام سلامت بهعنوان نهاد سیاستگذاری بهداشت و درمان وظیفه دارد زمینه انجام کارآزماییهای بالینی را برای متخصصان طب سنتی فراهم کند. زیرا با توجه به ثابت نشدن اثربخشی داروهای طب سنتی در شرایط فعلی، ازنظر علمی و اخلاق پژوهش در پزشکی این امکان در هیچ جای دنیا وجود ندارد که بتوان تأثیر داروهای سنتی را در درمان کرونا بهطور مستقل بررسی کرد. اگرچه بعضی از متخصصان طب سنتی گله میکنند از اینکه در این شرایط اجازه پیدا نکردند در کنار پزشکان دیگر به بیماران مبتلا به کووید 19 خدمت ارائه کنند.
خوشبختانه دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت بهتازگی کتابچهای حاوی برنامه تدابیر پیشگیرانه و درمانهای کمکی طب ایرانی در بیماری کووید 19، مبتنی بر شواهد علمی موجود، منتشر کرده است که میتواند تا حد زیادی عموم مردم را از سردرگمی درآورد. علاوه بر این تعدادی کارآزمایی بالینی طب ایرانی در کنار طب رایج در مراکز دانشگاهی در حال انجام است. یکی از آنها طرحی چند مرکزی است که در آن یک کپسول و یک جوشانده منتج از دانش طب ایرانی تحت بررسی قرار دارد. البته این دو دارو بر مبنای مطالعات امروزی که احتمال اثربخشی آنها را نشان میدهد، طراحی شده است. این داروها کاملاً بر اساس دانش بومی تهیه شده است. اما مطالعاتی که چینیها پیشتر بر ویروسهای SARS و MERS انجام داده بودند، بهعنوان شواهد علمی برای انتخاب گیاهان موردنیاز در فرمولاسیون دارویی فوق استفاده شده است. اثر این داروها بر بیش از ۳۰۰ بیمار در یک مطالعه در ۷ مرکز دانشگاهی در تهران و برخی شهرستانها بررسی شده و اکنون نیز در حال جمعبندی نتایج هستند. خوشبختانه نتایج اولیه نشاندهنده اثربخشی این دو دارو بوده است، اما این اثربخشی بهعنوان درمان قطعی مدنظر قرار نمیگیرد و تنها بهعنوان کمک به بهبود بیماران مبتلا به کووید ۱۹ و کاهش عوارض در آنها استفاده میشود. امیدواریم در آیندهٔ نزدیک با چاپ مقاله و تکمیل مطالعات آماری نتایج آن اعلام شود.
درنهایت پیشنهاد ما برای جامعه کنونی استفاده از مکتبی است که بهعنوان طب فراگیر مطرح است و میتواند از همه ظرفیتها بهشرط ایمنی و اثربخشی در کنار پزشکی رایج استفاده کند. همه این موارد جزئی از جریان پزشکی است که در کنار هم به مردم خدمت میکنند. باید به خاطر بسپریم که تأکید طب سنتی بر سبک زندگی سالم است تا مردم کمتر بیمار شوند و نیاز کمتری به داروهای رایج پیدا کنند. نباید فراموش کرد که استفاده از داروهای طب سنتی نیز مانند داروهای شیمیایی نیازمند نظر متخصص آن حوزه است. اینکه فکر کنیم داروی سنتی کم عارضه است و نیاز به تجویز و نظارت متخصص آن ندارد، باور غلطی است که باید اصلاح شود.
اندیشگاه سرو - مهشید چایچی