دولت الکترونیکی (electronic government) یعنی مجموعه ارتباطات شهروندان با دولت که از طریق یک بستر ارتباطی مبتنی بر اینترنت انجام میپذیرد. در دولت الکترونیکی مخازن بزرگ اطلاعاتی که در اختیار دولت قرار دارد به صورت هدفمند، مفید و روزآمد در اختیار عموم شهروندان قرار میگیرد. همچنین در این بستر الکترونیکی شهروندان -بدون نیاز به مراجعه حضوری- از خدمات دولت بهره مند میشوند. دولت الکترونیک فناوریICT را برای این مقاصد به کار میگیرد: ايجاد يك دولت كارا و موثرتر، با سهولت دستيابي به خدمات دولتي، دسترسي آزاد به اطلاعات براي عموم و همچنين ايجاد يك دولت پاسخگو به شهروندان.
هرچه میگذرد مزایای دولت الکترونیکی نمایانتر میشود: سرعت، دقت، امنیت، انعطاف، صرفه جویی در وقت و صرفه جویی در مصرف منابع، امکان ارائه خدمات بیشتر (مانند شبانه روزی کردن خدمات دولتی نظیر پرداختهای آنلاین و مبادلات بانکی)، خلق فرصتهای جدید.
سازمان ملل متحد کشورهای جهان را بر اساس شاخصی به نام شاخص توسعه دولت الکترونیک (Electronic Government Development Index یا به اختصار EGDI) رتبه بندی میکند و نتایج آن را سالانه در گزارشی موسوم به UN-Egovernment Survey منتشر مینماید. شاخص EGDI خود متشکل از سه مؤلفه است: سرمایه انسانی، زیرساخت مخابراتی و خدمات آنلاین. گزارشهای سازمان ملل کشورهای جهان را بر اساس شاخص EGDI به چهار سطح: بسیار توسعه یافته، توسعه یافته، متوسط و پایین تقسیم میکند. طبق گزارش سال 2016 این شاخص برای کشور ایران (EGDI = 0.46) در رتبه 106 و در سطح متوسط (Middle EGDI) قرار داشت و در سال 2018 این شاخص با بیست پله صعود (EGDI = 0.60) به یک سطح بالاتر (توسعه یافته High EGDI) ارتقا یافته است. با این حال رتبه ایران از رقبای منطقهای کمتر است. امارات متحده عربی (EGDI = 0.83)، بحرین (EGDI = 0.81)، در سطح Very High EGDI قرار دارند و کشورهای ترکیه و کویت (EGDI = 0.73)، قطر و عربستان (EGDI = 0.71)، (EGDI = 0.65) اگرچه هم رده ایران هستند اما از شاخص بیشتری برخوردارند. برنامه استقرار دولت الکترونیک در ایران از اواخر دولت هشتم در اوایل دهه 1380 آغاز شد و انتظار میرفت به جایگاه بهتری دست یابد. اما مزایا و اهداف دولت الکترونیکی به سهولت حاصل نمیشود؛ بلکه همانند هر برنامه دیگری، نحوه هدایت و راهبری دولت الکترونیکی در تحقق اهداف آن تأثیر ویژهای دارد.
در این گفتار ده پرسش کلیدی مطرح خواهیم کرد که رهبران دولت الکترونیک باید به آنها بیندیشند و پاسخ روشنی برای آنها داشته باشند. این ده پرسش در چهار دسته قرار میگیرند:
دسته اول- آنچه که باید قبل از برنامه ریزی به آنها پاسخ داد. (پرسش اول)
دسته دوم- پرسشهایی که باید در حین فرآیند برنامه ریزی و طراحی پاسخ داده شوند. (پرسشهای 2 و 3 و 4)
دسته سوم- آنچه که هنگام اجرا و ارزیابی باید به آنها توجه کرد. (پرسشهای 5 و 6 و 7 و 8)
دسته چهارم- پرسشهایی که تکلیف را با خارج از دولت معلوم میکنند. (پرسشهای 9 و 10)
این ده پرسش عبارتند از:
1. چرا به دنبال برقراری دولت الکترونيک هستيم؟
2. آيا دورنمای روشنی از دولت الکترونيک داريم و اولويتها را می شناسيم؟
3. براي چه نوع دولت الکترونيک آمادگي داريم؟
4. آيا اراده سياسي کافي براي رهبري دولت الکترونيک وجود دارد؟
5. آيا فرآيند را در بهترين مسير طراحي کرده ايم؟
6. چگونه بايد فرآيند دولت الکترونيک را طراحي و مديريت کنيم؟
7. چگونه مي توان بر مقاوتها از درون دولت غلبه کرد؟
8. چگونه از ميزان پيشرفت اطلاع يابيم و آن را اندازه گيري کنيم؟ در صورت شکست چگونه از آن باخبر شويم؟
9. رابطه ما با بخش خصوصي بايد چگونه باشد؟
10. دولت الکترونيک چگونه مي تواند مشارکت شهروندان را در امور جمعي بهبود بخشد؟