✅ «برنامه‌ریزی تخصص‌محور برای تاب‌آوری بلندمدت کشور»
در وضعیت فعلی جدا از کنش‌های رسانه‌ای و نظریه‌پردازی‌های متبحرانه در خصوص نحوه دفاع از کشور لازم است پس از فروکش کردن هیجانات روزهای اول به این پرسش اصلی پاسخ گوییم: 
به‌عنوان صاحب‌نظران و متخصصان حوزه‌های گوناگون، چه نقشی در آماده‌سازی کشور برای مواجهه با بحرانی بلندمدت داریم؟ بخصوص اگر جنگ به درازا بکشد و مثلا ۱ یا ۵ یا ۱۰ سال در حال جنگ باشیم و بالتبع بسیاری از زیرساخت‌ها را از دست داده باشیم!
اکنون بیش از هر زمان دیگر، وظیفه‌ای تخصصی، شرعی، اخلاقی و انسانی بر دوش ماست:طراحی سناریوهای بحرانی بلندمدت برای حوزه‌های تخصصی و اندیشیدن به راهبردهای تداوم حیات و کارکرد در این شرایط.
- آیا برای شرایطی که نیمی از زیرساخت‌های گاز کشور از کار افتاده‌اند برنامه‌ای وجود دارد؟
- در صورت از مدار خارج شدن نیروگاه‌های برق و توقف واردات تجهیزات کلیدی، چگونه می‌توان شبکه را پایدار نگه داشت؟
- اگر تصفیه‌خانه‌های آب شرب دچار کاهش ظرفیت یا آلودگی شوند، چه برنامه‌ای برای تأمین سلامت عمومی وجود دارد؟- اگر خطوط فیبر نوری یا ماهواره‌های ارتباطی هدف حمله قرار گیرند، چگونه تامین ارتباطات و تبادلات و امثالهم صورت خواهد گرفت؟
بحران‌هایی که در راه‌اند، شبیه زلزله‌ای کوتاه یا یک توفان چندروزه نیستند. آنچه محتمل است، دوره‌های ممتد فشار و فرسایش در زیرساخت‌ها، منابع و سرمایه انسانی کشور است.
در چنین شرایطی، تاب‌آوری دیگر فقط مسئله‌ای برای نهادهای حاکمیتی نیست؛بلکه یک وظیفه تخصصی، حرفه‌ای و ملی برای همه ماست. دعوت به اقدام تخصص‌محوراگر در حوزه انرژی، آب، حمل‌ونقل، آموزش، سلامت، غذا، فناوری اطلاعات، رسانه، بانکداری، فرهنگ، یا معماری و طراحی شهری فعالیت داریم، اکنون زمان آن است که از خود بپرسیم:
در صورت بروز یک بحران طولانی‌مدت، چگونه می‌توان کارکردهای پایه‌ای حوزه تخصصی خود را حفظ کرد؟
چه زیرساخت‌هایی ممکن است آسیب ببینند؟ چه منابعی قطع خواهند شد؟ چه ظرفیت‌هایی در درون کشور برای احیا، جایگزینی، یا سازگاری وجود دارد؟و مهم‌تر از همه: برای این سناریوها، چه فعالیت‌هایی باید از همین امروز طراحی، تدوین و تمرین شوند؟
دقت کنیم که:هیچ نهاد رسمی به‌تنهایی نمی‌تواند کشور را برای آینده‌های بحرانی آماده کند. زنجیره تاب‌آوری، از اندیشیدن فردی هر متخصص آغاز می‌شود.
اکنون، وظیفه ماست که فراتر از گزارش‌های کوتاه‌مدت و توصیه‌های روزمره فکر کنیم.وظیفه ماست که شرایط کشور را در آینده‌ای سخت، اما قابل مدیریت، بازتعریف کنیم.
مثالی برای سناریوهای بحران گاز ببینیم:سناریوها و راهکارهای زودبازده (برای پاسخگویی در کمتر از یک هفته)
1. آسیب جدی در سایت‌های پارس جنوبی
2. انفجار در خطوط انتقال
3. حمله سایبری به مرکز کنترل گاز (دیسپاچینگ)
4. آسیب فناورانه شدید (خرابی قطعات پالایشگاه‌ها)
5. قطع گاز صنایع حساس
6. بحران آب در پالایشگاه‌های گاز
انواع پاسخ‌های سریع:
ـ استفاده فوری از ذخایر گاز مایع (LPG) و مازوت برای نیروگاه‌ها
ـ فعال‌سازی واردات اضطراری از ترکمنستان (در صورت امکان دیپلماتیک)
ـ اعمال خاموشی برنامه‌ریزی‌شده برق برای کاهش نیاز گازی نیروگاه‌ها
ـ اطلاع‌رسانی عمومی برای صرفه‌جویی فوری در مصرف خانگی
- انتقال بار فشار به خطوط جایگزین و مسیرهای انحرافی
- استفاده از ظرفیت سوخت مایع در نیروگاه‌های نزدیک به محل بحران
- قطع هدفمند گاز صنایع غیرحیاتی در همان منطقه
- پشتیبانی لجستیکی از نیروهای تعمیر و امداد از استان‌های مجاور
- قطع ارتباط شبکه‌های آنلاین و فعال‌سازی حالت کنترل محلی ایستگاه‌ها
- راه‌اندازی نسخه پشتیبان سامانه کنترل (در صورت پیش‌بینی)
- فعال‌سازی مرکز عملیات اضطراری در وزارت نفت
- بهره‌گیری از ارتباطات داخلی مستقل برای هماهنگی بین مناطق
- چرخش اولویت مصرف گاز به مناطق با دسترسی به خطوط داخلی
- بهره‌گیری از مازوت در نیروگاه‌های شمال شرق
- انتقال اضطراری کپسول‌های LPG به مناطق کم‌گاز
- اورهال موقت با قطعات موجود انبارشده
- تقویت تیم‌های نگهداشت و مهندسی معکوس داخلی (برای تثبیت وضع موجود)
- استفاده از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها برای تأمین سریع قطعات محدود
- جیره‌بندی برق و سوخت مایع بین واحدها بر اساس سهم صادرات/اشتغال
- هماهنگی با وزارت صمت برای اولویت‌بندی تولید حیاتی (مثلاً دارو یا غذا)
- تبدیل بعضی خطوط تولید به شیفت شب (با دمای پایین‌تر هوا)
- تأمین آب صنعتی با تانکر از منابع دیگر (چاه، آب‌شیرین‌کن)
- کاهش موقتی ظرفیت پالایش و اولویت‌بندی محصول حیاتی
- همکاری اضطراری با وزارت نیرو برای جابه‌جایی منابع آبی
پیشنهاد اصلی و نهایی در شرایط «یک‌هفته‌ای»، تاب‌آوری نهادی و ارتباطات سریع بین نهادها اهمیت بیشتری از زیرساخت فیزیکی پیدا می‌کند. بنابراین مواردی مشابه فعالیت‌های زیر باید هرچه زودتر در دستور کار قرار گیرد:
تشکیل قرارگاه مدیریت بحران گاز در وزارت نفت یا پدافند غیرعامل
طراحی و تمرین پیشاپیش پروتکل‌های قطع هدفمند گاز
استفاده از ظرفیت بسیج، شهرداری‌ها و هلال‌احمر برای توزیع کپسول گاز یا بخاری
فاطمه سادات رحمتی - اندیشگاه توسعه شهری و منطقه‌ای مهاد
